De heg is weg

Vóór de jaren vijftig waren heggen een alledaagse aanblik in Nederland, vaak gebruikt als afrastering. Door intensivering van de landbouw en de komst van prikkeldraad zijn veel heggen verdwenen. En dat is een groot verlies, aldus Schinkelshoek van Stichting Hoopheggen en lector Weerman van de HAS Green Academy. Heggen die bestaan uit verschillende inheemse, bloeiende planten, zijn namelijk een belangrijke schuilplaats en voedselbron voor insecten, vogels en andere dieren, volgens een recente grootschalige studie. Brengen we dat soort heggen terug, dan helpen we daarmee de biodiversiteit te herstellen, stellen Weerman en Schinkelshoek.

Natuurrijke verbindingen herstellen

Omdat het niet alleen in Nederland, maar in veel Europese landen erg slecht is gesteld met de biodiversiteit, hebben Europese lidstaten afgesproken dat tien procent van het buitengebied in 2030 moet bestaan uit “natuurrijke verbindingen”. In Nederland zijn deze afspraken vastgelegd in het ‘Aanvalsplan Landschap’ van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel. Natuurrijke verbindingen zijn onder andere houtwallen, heggen, hagen en poelen. “Deze elementen zijn goed voor de biodiversiteit, klimaatbestendigheid, bodemleven, waterkwaliteit en onze eigen gezondheid,” staat geschreven in het plan. 

Heggen zorgen voor meer weerbaarheid

De heg is een van de landschapselementen die zorgen voor meer vogels, insecten en inheemse planten, maar ook voor een grotere weerbaarheid tegen de effecten van klimaatverandering zoals droogte, wateroverlast en overstromingen, stelt Weerman. “Heggen geven schaduw, waardoor er lokaal minder verdamping is. Dat is goed tegen droogte. De bodem rond de heggen heeft een hoger organisch stofgehalte, zodat de bodem als een spons werkt en meer water vasthoudt. En het kan water afremmen bij overstromingen. Heggen vormen een natuurlijke barrière, zodat het water tijd heeft om in de grond te infiltreren. We zien dat bijvoorbeeld bij de Maasheggen, waar ook de vruchtbare klei wordt vastgehouden als de Maas overstroomt.”

Volgens recent onderzoek van de Universiteit van Leeds heeft het planten van heggen niet alleen een positief effect op de vitaliteit en sponswerking van de bodem, maar zorgen heggen ook voor veertig procent meer koolstofopslag in de bodem dan grasland. Daarmee dragen ze ook bij aan het tegengaan van klimaatverandering.

Wat weerhoudt boeren?

Als heggen zoveel voordelen hebben, kan je je afvragen waarom boeren soms nog terughoudend zijn om heggen aan te planten. Weerman onderzoekt onder andere wat landeigenaren beweegt om wel of juist niet te kiezen voor landschapselementen zoals heggen. “De biodiversiteit gaat kneiterhard achteruit en landschapsherstel is heel hard nodig. Uit nieuw onderzoek blijkt dat het doel van tien procent natuurrijke verbindingen niet genoeg is om de biodiversiteit te herstellen. Maar iets is beter dan niets.”

Volgens Weerman zijn er verschillende redenen voor boeren om (vooralsnog) geen heggen aan te planten. “Niet elk landschapstype leent zich voor heggen. Op zandlandschappen zoals in Brabant is de heg heel geschikt, maar in het laagveenlandschap zijn elzensingels langs slootkanten passender. Daarnaast speelt de lokale cultuur een rol: boeren in de Maasheggen zijn gewend aan heggen in het landschap, maar op andere plaatsen is dat niet gebruikelijk.” Daarnaast zegt Weerman dat schaduw van de heg en de ruimte die het inneemt, redenen zijn voor agrariërs om geen heggen aan te planten.

Benadruk de bedrijfsmatige voordelen

Schinkelshoek van Stichting Hoopheggen plant van half november tot maart samen met boeren en andere landeigenaren zoveel mogelijk heggen. “Ik ben heel hoopvol. Wij werken met de agrariërs die wél willen.” Maar ze ziet ook dat de initiatieven om heggen aan te planten te vinden zijn waar subsidie beschikbaar is, zoals van het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer. “Gebieden die ooit aangewezen zijn als landbouwontwikkelingsgebieden vallen vaak buiten de regeling, terwijl we daar heggen het hardst nodig hebben. Overheidsbeleid kan op die manier best beperkend zijn. Daarom benadrukken we in gesprekken met boeren de bedrijfsmatige voordelen: wat levert een heg op?”

Ecosysteemdiensten

Weerman bevestigt dat landschapselementen zoals heggen ook maatschappelijke voordelen hebben voor boeren in de vorm van ecosysteemdiensten, zoals herstel van biodiversiteit en bodem. Een Nederlandse studie toont aan dat het behoud van landschapselementen economisch aantrekkelijk is. Dit onderzoek kan beleidsmakers helpen om boeren een eerlijke vergoeding te geven voor de ecosysteemdiensten die ze mogelijk maken. Zo biedt de heg maatschappelijke én financiële voordelen.

371 soorten in de heg

In het overtuigen van grondbezitters heeft Hoopheggen niet alleen een overzicht van economische voordelen, maar ook een schat aan data paraat. “Wij laten alle heggen die we aanplanten na vier jaar monitoren door ecologen. De resultaten zetten we op Waarneming.nl. En dan zien we dat een vierjarige heg al 371 soorten aantrekt. Als je dat vergelijkt met een bos, dat pas na dertig jaar een beetje vorm krijgt, dan is een heg een enorm effectief middel voor biodiversiteitsherstel. We hebben in Nederland de heggen bijna allemaal weggehaald, maar je kan dus ook heel goed meten wat je weer terug kan brengen als mens. Dat is mijn drijfveer: je kúnt heel veel herstellen. Niet alleen de biodiversiteit, maar ook de bodemrobuustheid.”

Groen geeft energie

Meterslange heggen langs akkers en weilanden bieden dus heel veel voordelen. Maar ook steeds meer bedrijventerreinen gaan voor groen. De landelijke campagne Groen Geeft Energie stimuleert bedrijventerreinen om heggen aan te planten. In die bebouwde, veelal versteende omgeving dragen heggen bij aan klimaatadaptatie en biodiversiteitsherstel en zorgen ze voor een prettige plek om te werken en te pauzeren. Op de website zijn complete heggenpakketten te koop: biologisch en inheems.

Zelf aan de slag: plant een heg

In het plantseizoen van 2025/2026 heeft Hoopheggen al vijftig plantdagen ingepland. “We hebben vrijwilligers nodig om heggen te planten,” zegt Schinkelshoek. “Het zou heel fijn zijn als we op al die ochtenden hulp krijgen.” Wie zin heeft in een actieve ochtend in de buitenlucht kan kijken in de agenda van Hoopheggen om heggen te helpen planten. Er zijn activiteiten door heel Nederland. Meld je aan via de link in de agenda.

Tekst: Marjolein Bezemer (artikel verscheen eerder op het Kennisportaal Klimaatadaptatie)
Foto's: Hoopheggen

Meer lezen over biodiversiteitsherstel en heggen?

• Inzet van erfgoed biedt kansen voor klimaatadaptatie
• 8 miljoen voor mooier landschap in Brabant
• Handboek (buurt)voedselbossen moet aanplant makkelijker maken
• Lector Klimaatrobuuste Landschappen: “Het wordt veerkrachtiger”