Tussen Waalwijk en Waspik ligt Westelijke Langstraat, een beschermd natuurgebied. Door verdroging en stikstof verdwijnen in dit gebied bijzondere plantensoorten. De provincie Noord-Brabant, Waterschap Brabantse Delta, gemeente Waalwijk en Staatsbosbeheer werken samen aan een opmerkelijk project om de natte natuur te herstellen.

Westelijke Langstraat is vanwege haar ligging, bodemlagen en cultuurhistorie een uniek natuurgebied. “Het ligt precies op de overgang van de hogere zandgronden in het zuiden en de rivieren ten noorden van de Westelijke Langstraat,” legt projectmanager Simon Hofstra van Waterschap Brabantse Delta uit. “Op die grens van zand naar rivierklei ontstond veen en er kwam van oudsher veel kwelwater naar boven.” De aanwezigheid van dit kwelwater (schoon grondwater) geeft bijzondere plantsoorten een kans om te groeien. Maar deze oorspronkelijk natte natuur wordt helaas bedreigd door een teveel aan stikstof en verdroging. De verdroging is een gevolg van de lage grondwaterstanden voor de landbouw, en is verder versterkt door de aanhoudende droogte van de laatste jaren.

Herstel van natte natuur in bijzonder natuurgebied Westelijke Langstraat

Tussen Waalwijk en Waspik ligt Westelijke Langstraat, een beschermd natuurgebied. Door verdroging en stikstof verdwijnen in dit gebied bijzondere plantensoorten. De provincie Noord-Brabant, Waterschap Brabantse Delta, gemeente Waalwijk en Staatsbosbeheer werken samen aan een opmerkelijk project om de natte natuur te herstellen.

Westelijke Langstraat is vanwege haar ligging, bodemlagen en cultuurhistorie een uniek natuurgebied. “Het ligt precies op de overgang van de hogere zandgronden in het zuiden en de rivieren ten noorden van de Westelijke Langstraat,” legt projectmanager Simon Hofstra van Waterschap Brabantse Delta uit. “Op die grens van zand naar rivierklei ontstond veen en er kwam van oudsher veel kwelwater naar boven.” De aanwezigheid van dit kwelwater (schoon grondwater) geeft bijzondere plantsoorten een kans om te groeien. Maar deze oorspronkelijk natte natuur wordt helaas bedreigd door een teveel aan stikstof en verdroging. De verdroging is een gevolg van de lage grondwaterstanden voor de landbouw, en is verder versterkt door de aanhoudende droogte van de laatste jaren.

Verschralen en vernatten van het landschap

Met het project Westelijke Langstraat verhogen de samenwerkingspartners de peilen in de sloten en brengen ze de kwelstroom vanuit het diepere grondwater naar de oppervlakte. Dat helpt de kwetsbare natuur, die afhankelijk is van dit zeer schone en vaak kalkhoudende kwelwater. “Het is hydrologisch gezien een complex project,” zegt Hofstra. “Je krijgt niet zomaar die kwel weer terug.” Op een deel van het terrein wordt een laag van de bodem afgeplagd zodat de grond met te veel voedingsstoffen verdwijnt. De veenlaag die in de bodem aanwezig is, komt door het afplaggen meer aan de oppervlakte te liggen. De oude, inheemse zaden die in deze laag verborgen zitten, kunnen weer gaan ontkiemen door de verschraling en vernatting van de natuur. Hofstra: “We herstellen eigenlijk de situatie van de jaren ’60. We maken er weer een nat cultuurlandschap van, een historisch slagenlandschap met veel sloten en hoge waterstanden.”

Water stroomt nu om het natuurgebied heen

Om de natuur van de Westelijke Langstraat natter te maken, is een verandering nodig in de waterhuishouding. Daarvoor legt de aannemer 285 nieuwe stuwtjes, dammen en duikers aan. Daarnaast wordt er ongeveer zes kilometer aan nieuwe watergangen gegraven, verbreed en aangepast. “We zorgen er ook voor dat veel voedselrijk water van buiten het gebied niet meer door de Westelijke Langstraat hoeft te stromen. Daardoor wordt het water in de Westelijke Langstraat schoner en kunnen we het waterpeil verhogen. Je creëert een rustiger gebied waarbij je een betere waterkwaliteit krijgt voor de natuur. En je hebt zo de mogelijkheid om het peil te verhogen zonder dat er extra risico’s zijn op wateroverlast bij hevige regenval. We willen het gebied vernatten, maar de inwoners moeten droge voeten houden.”

Goede samenwerking

Het project is een samenwerking tussen de provincie Noord-Brabant, Waterschap Brabantse Delta, de gemeente Waalwijk en Staatsbosbeheer. De provincie nam het voortouw in de voorbereiding en het waterschap leidt de uitvoering. “Deze bijzondere taakverdeling heeft goed uitgepakt,” aldus Hofstra. Ook de samenwerking met omwonenden verloopt goed.

Door de vernatting van het natuurgebied, kunnen aangrenzende woningen, tuinen en landbouwgronden natter worden. Daarom zijn bewoners, agrariërs en andere grondeigenaren van het gebied nauw betrokken. Ongeveer 36 woningen zouden in theorie wateroverlast kunnen ervaren door het vernatten van de omgeving. Die bewoners krijgen hulp of vergoedingen om hun perceel aan te passen aan de nieuwe situatie.

Nieuwe natuur

Landbouw is in het gebied niet meer mogelijk, maar ook met agrariërs is goed contact. “bijna alle agrarische gronden zijn op minnelijke wijze verworven. In dit project bestaat in principe  de mogelijkheid om gronden te onteigenen, maar we hopen daar geen of zeer minimaal gebruik van te maken. Voor het huidige uitvoeringsproject zijn vrijwel alle gronden al verworven. We hebben soms ook alternatieven gezocht samen met de boeren voor uitbreiding buiten het gebied.”

Inwoners kunnen zelf ook natuur realiseren en beheren. In de vorm van particulier natuurbeheer kunnen ze hun perceel omvormen tot natuur. Ze blijven dan eigenaar, maar de peilverhoging moeten ze dan accepteren. Hiervoor kunnen ze een beheersvergoeding aanvragen. Uiteindelijk kan er zo bloemrijk grasland of nat schraalgrasland ontstaan. Voor de volgende fase zoeken we voor ongeveer 190 hectare nog beheerders.”

In harmonie met de omgeving

Hofstra constateert dat de uitvoering van de eerste fase van het project zonder veel weerstand is verlopen. Maar dat ging niet vanzelf, vertelt hij: “We hebben een uitgebreid omgevingsteam, zowel bij de planvorming als bij de uitvoering. Ook bij de aanbesteding was goed omgevingsmanagement door de aannemer een belangrijk criterium. In gesprek blijven met elkaar, signalen oppikken, dat is wel een van de succesfactoren van het project. Ik ben er best trots op dat we dit project in goede harmonie met de omgeving kunnen realiseren.” 

Auteur: Marjolein Bezemer
Beeld: Waterschap Brabantse Delta