Foto: Madieke van Oosterhout

Het water in de rivier de Aa staat laag. Steile oevers zijn zichtbaar nu er minder water stroomt. Koeien en paarden knabbelen aan gele stoppels gras. Het is duidelijk dat het al een tijd niet heeft geregend. De langdurige droogte van deze zomer is een voorbeeld van wat we in de toekomst vaker kunnen verwachten, stelt masterstudent Civiele Techniek Madieke van Oosterhout als we wandelen langs de meanderende rivier de Aa in het Dynamisch Beekdal bij Berlicum. Droogte, maar ook wateroverlast door piekbuien en langdurige regenval kunnen voor uitdagingen zorgen in de beekdalen.

Wat doen moerassen tegen effecten van klimaatverandering?

Hoe beschermen we natuur, landbouw en inwoners tegen deze effecten van klimaatverandering? De provincie Noord-Brabant ondersteunt veel ingrepen die beekdalen robuuster en klimaatbestendiger kunnen maken, zoals de aanleg van beekbegeleidend moeras en het hermeanderen van beken. Maar in hoeverre helpen die maatregelen nou echt? In haar afstudeeronderzoek bekijkt Madieke aan de hand van modellen diverse scenario’s en de effecten ervan op het landschap.

Wat zijn voordelen van nature based solutions?

“In het verleden hebben we rivieren en beken zo aangepast dat het water zo snel mogelijk wegstroomt uit een gebied”, vertelt Madieke. Tegenwoordig is dat in droge periodes niet wenselijk. En ook bij een teveel aan water kan een snelle afvoer benedenstrooms problemen opleveren. “Je kan dat oplossen met harde maatregelen, zoals een gemaal dat water wegpompt. Maar dat helpt niet tegen droogte. We zoeken dus naar manieren om droogte én overstromingen te verminderen.” De moerasgebieden in rivieren zijn voorbeelden van ‘nature based solutions’ die meerdere klimaatuitdagingen tegelijk kunnen aanpakken.

Werkt een doorstroommoeras tegen droogte en wateroverlast?

“Het gebied waar we nu doorheen lopen is al best een mooi gebied”, zegt Madieke als we langs de oever van de Aa lopen. “Er is veel ruimte voor het water, maar er zijn duidelijke oevers en de rivier krijgt een beperkte ruimte. De term wetland is heel breed, maar je zou dit gebied nog natter kunnen maken door er bijvoorbeeld een doorstroommoeras van te maken. Een doorstroommoeras is een heel nat gebied waarin de rivier zelf zijn weg vindt. Daarbij geef je het water echt alle ruimte. Het is heel dynamisch, planten en water reageren op elkaar waardoor er steeds iets verandert.” Volgens Madieke is zo’n type wetland een ideale manier om teveel aan water op te vangen en langzaam in de bodem te laten infiltreren als buffer voor droge tijden. “Maar”, zegt ze ook, “het hangt van allerlei factoren af of een wetland op een bepaalde plek echt werkt tegen droogte en wateroverlast.”

Welk effect kan een wetland hebben op een gebied?

“Ik heb aan de hand van een model gekeken naar de situatie zoals die nu is, en welke waterhoeveelheden zo’n gebied nu kan verwerken. En ik heb een situatie gecreëerd waarbij een nat gebied is geïmplementeerd in dat model. Daarna heb ik de verschillen in te veel en te weinig water geanalyseerd. Het model toont aan dat een wetland een piek aan water in een rivier kan afremmen en langer kan vasthouden.” Het water stroomt door een moeras dus minder snel het gebied uit. “Wat ook uit mijn onderzoek naar voren kwam, is dat het gebied in het model van het wetland langer nat blijft, en de periodes van droogte korter zijn. Het wetland zorgt ervoor dat de extremen minder groot worden.”

“Het wetland zorgt ervoor dat de extremen minder groot worden.”

Is het verstandig om overal wetlands aan te leggen?

Toch kan Madieke na haar onderzoek niet met zekerheid zeggen dat een wetland overal deze voordelen laat zien. “Het is afhankelijk van waar je een wetland aanlegt en welke planten je erin zet. Maar ook het weer en het water zijn factoren die meespelen, hoe de natuur er omheen reageert, alles.” In haar onderzoek keek Madieke naar twee locaties voor een wetland: benedenstrooms en bovenstrooms. “Je ziet dat de locatie benedenstrooms positieve resultaten heeft op het verminderen van droogte. Bovenstrooms zie ik geen duidelijke resultaten. Dat kan komen omdat ik alleen naar de uitstroom van de Aa heb gekeken in Den Bosch. Misschien lag de tweede locatie te ver van dat punt. We weten niet wat er in dat hele gebied ertussen gebeurt waardoor de droogte toch toeneemt in vergelijking met de locatie dichter bij Den Bosch.”

Wat zijn de voordelen van wetlands in beekdalen?

Het onderzoek naar wetlands in rivieren werd gedaan in opdracht van de provincie Noord-Brabant, met ondersteuning van het programma Life-IP Klimaatadaptatie. Binnen dit programma wordt gezocht naar multifunctionele oplossingen voor klimaatrobuuste beekdalen. “Ze noemen dat ‘koppelkansen’, bijvoorbeeld om overstromingen en droogte te verminderen en tegelijk kansen te creëren voor natuur en recreatie. Daar passen wetlands goed bij.” Moerasgebieden hebben nog meer voordelen, stelt Madieke. “Wetlands hebben een hele hoge ecologische waarde. Meer natuur voegt heel veel toe, zoals meer biodiversiteit en de verbinding van leefgebieden van dieren. Bovendien kunnen wetlands een filterende functie hebben: de waterkwaliteit verbetert doordat verschillende waterplanten stoffen uit het water halen en de bodem filtert het water ook.”

Wat het water wil

Madieke hoopt voor de toekomst een bredere kijk op water. “Laat de rivier zijn gang maar gaan. Kijk maar eens hoe die gaat stromen door het gebied. Waarschijnlijk krijg je een heel meanderend stuk, misschien wordt het een moeras. Dat lijkt mij heel mooi. We kunnen het allemaal aanpassen, maar daar zit een grens aan, denk ik. Laten we meer luisteren naar wat het water wil.”

Madieke van Oosterhout is cum laude geslaagd voor de opleiding Civiele Techniek aan University of Twenty. Lees de hele master thesis van Madieke: “The influence of riverine wetlands on flood and drought mitigation: a case study for the Aa, The Netherlands.” Of download de Nederlandse samenvatting.

Dit afstudeeronderzoek is gedaan in opdracht van de provincie Noord-Brabant, met ondersteuning van LIFE-IP Klimaatadaptatie.

Tekst & portretfoto: Marjolein Bezemer
Overige foto’s: pexels.com