Landbouw in klimaatrobuuste beekdalen: een taak voor boeren en beleidsmakers

dinsdag 16 september 2025

Boeren in beekdalen hebben sneller last van de effecten van klimaatverandering zoals droogte en wateroverlast. In een project over klimaatbestendige landbouw is onderzocht hoe boeren in beekdalen hun bedrijf toekomstbestendig kunnen maken.

Fabian Ercan is docentonderzoeker aan de HAS Green Academy. Hij werkte als projectleider aan het onderzoek ‘Landbouw in Klimaatrobuuste Beeklandschappen’. Daarin worden oplossingen gepresenteerd voor agrariërs en beleidsmakers om samen te werken aan een landschap dat beter bestand is tegen droogte en wateroverlast. Hij legt uit waarom aanpassingen in het beeklandschap nodig zijn om landbouw op die plekken ook in de toekomst rendabel te houden.

Beekdal Beerze

Waarom is het beeklandschap kwetsbaar voor de effecten van klimaatverandering?

“Omdat zand heel waterdoorlatend is en het landschap is ingericht om water zo snel mogelijk af te voeren. Op de hogere stukken stroomt het water daarom vaak gelijk weg naar de lagere delen. Vanaf dat punt stroomt het ook gelijk weg naar de rivieren en naar de zee. Er zit veel reliëf in het beeklandschap. Ook al is dat maar een meter hoogteverschil over een afstand van een kilometer, dan nog stroomt het water naar het laagste punt. Daarom zijn zandlandschappen in Nederland veel kwetsbaarder voor droogte, maar ook voor overstromingen. De hoogteverschillen zorgen er namelijk ook voor dat er bij fikse buien te snel te veel regenwater benedenstrooms samenkomt.”

Wat merken agrariërs in beekdalen van klimaatverandering?

“Door de hoogteverschillen zien we lokaal veel verschillen in waar agrariërs tegenaan lopen. De boer die op een hoger gelegen, droog stuk land werkt, komt andere problemen tegen dan de boer die in het beekdal werkt. We maken in het beeklandschap onderscheid tussen de koppen (hoger gelegen gedeelte van het beekdal), de dalen (het laagst gelegen deel) en ertussenin de flanken. Waar de één in de winter veel wateroverlast heeft, heeft de ander in de zomer misschien veel last van droogte.”

Wat kunnen boeren daar aan doen?

“Wil je echt klimaatrobuust boeren, dan is het van belang om per perceel te kijken wat er nodig is. Het komt neer op een bepaalde vorm van maatwerk, maar er zijn ook maatregelen die voor veel boeren geschikt zijn. Zo zijn er de ‘no regret’-maatregelen: dingen die altijd werken en niet veel kosten, zoals het gezond maken van de bodem. Dat is altijd een goed idee.”

Op welke manier helpt een gezonde bodem bij klimaatrobuuste landbouw?

“Het gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen maakt de bodem tot een zandbak met tijdelijk de middelen die een plant nodig heeft om te groeien. De balans in de bodem wordt erdoor verstoord. Het is beter om organische stof zoals compost toe te voegen, zodat de bodem echt gaat leven. Er zit een compleet voedselweb onder de grond van diertjes, schimmels en bacteriën die samenwerken met planten. Hoe meer diversiteit aan deze organismen, hoe robuuster de bodemecologie en hoe beter die klappen kan opvangen in tijden van verstoring. In een droger jaar kunnen bepaalde onderdelen van zo’n netwerk het alleen niet redden, maar met ondersteuning van het netwerk misschien wel. De onderdelen van het netwerk versterken elkaar. Als bepaalde onderdelen toch wegvallen, blijft er genoeg diversiteit over voor het geheel om overeind te blijven. Daardoor behoud je in het geheel een diverse, gezonde bodem bij droogte of overstromingen.”

Welke rol hebben beleidsmakers om beekdalen klimaatrobuuster te maken?

In het rapport Landbouw in Klimaatrobuuste Beekdalen worden verschillende voorbeelden genoemd van regels en wetten die belemmerend werken als boeren op een duurzamere manier willen werken. Het komt soms voor dat bepaalde regels tegenstrijdig zijn of in de praktijk niet uitvoerbaar blijken. Zo stelt de Nitraatrichtlijn dat boeren maatregelen moeten treffen om uitspoeling van nitraat en fosfaat te verminderen. Het is daarvoor verplicht om vanggewassen, die deze stoffen ‘opvangen’, te zaaien voor 1 oktober. Dat betekent dat boeren de zomergewassen die op dat moment op het land staan, vóór die tijd moeten oogsten. Maar het moment van zaaien in het voorjaar en oogsten in het najaar is erg afhankelijk van het weer. Boeren kunnen daarom niet altijd voldoen aan deze regels.

Een ander voorbeeld van een knelpunt voor boeren is het ontbreken van gewascodes voor de verschillende vormen van agroforestry (duurzame landbouw of veeteelt in combinatie met bomen). Gewascodes heb je nodig om bij de overheid aan te geven welke gewassen je op je land teelt. Agroforestry is een duurzame vorm van landbouw die boeren kan helpen om hun onderneming klimaatbestendiger te maken. Er zijn inmiddels gewascodes voor voedselbossen, hoogstamboomgaarden en voederhagen, maar als een melkveehouder notenbomen op diens grasland heeft, dan is er geen gewascode beschikbaar voor de noten.

Wat kunnen beleidsmakers doen om boeren te helpen?

Een van de conclusies van het onderzoek ‘Klimaatrobuuste Landbouw in Beekdalen’ is dat beleidsmakers van gemeentes, waterschappen en provincies boeren kunnen helpen met het aanpassen van hun bedrijfsvoering, bijvoorbeeld door versoepeling van regels of het beschikbaar stellen van subsidies. “Door samen te werken en innovatieve oplossingen te stimuleren, kunnen we de landbouw in beeklandschappen toekomstbestendig maken.”

Download het rapport Landbouw in Klimaatrobuuste Beekdalen.

In dit project werken Aeres Hogeschool, HAS Green Academy, Hogeschool Van Hall Larenstein en Hogeschool Saxion samen met partners als waterschappen, provincies en andere partijen.