Hoe kan een doodgewone plant als de lisdodde een verschil maken in de aanpak van droogte, het herstel van biodiversiteit, de landbouw- en energietransities én de woningnood? In De Peel verbouwt de innovatieve agrariër Janke van Dijk (23 jaar) sinds kort lisdodde. Deze inheemse moerasplant blijkt bijzonder nuttige eigenschappen te hebben.

Fotograaf: Eddie Mol

Kansen natte teelt voor natuur, landschap én agrarische ondernemers

‘Droogte in de provincie Noord-Brabant is een groot probleem.’ Dat was de conclusie van het eindrapport over droogte uit 2022. Daarin pleit de adviescommissie voor ‘een radicale omslag in waterbeheer’. Het advies is om het grondwaterpeil structureel te verhogen in Noord-Brabant. Dat heeft grote gevolgen voor de akkerbouw. Veel gewassen houden niet van natte voeten, maar sommige doen het juist goed in drassige gebieden. Natte teelt van bijvoorbeeld riet, wilg en lisdodde is een innovatieve manier van landbouw op plekken waar de grondwaterstand hoog is.

In 2020 startte Janke van Dijk in het drassige veengebied De Peel haar bedrijf PaludiPlants. Ze kweekt verschillende waterplanten en levert onder andere lisdodde aan bouwbedrijven. Van Dijk: “We hebben hier een flinke opgave vanuit het Rijk voor de agrariërs. De waterstand gaat omhoog, daar kun je van alles van vinden, maar ik denk dat je daar als ondernemer toch de voordelen van moet inzien. Als je je aardappels niet meer kan telen en je kan daar een mooi gewas neerzetten als de lisdodde, dan denk ik dat dat hier heel goed past.”

Fotograaf: Eddie Mol

Biobased bouwmateriaal

Er is steeds meer vraag naar lisdodde bij bouwbedrijven, aldus Van Dijk. De plant heeft een isolerende werking doordat de structuur van de stengel uit kleine kamertjes bestaat die lucht vasthouden. Het gewas kan daarom uitstekend gebruikt worden als biobased bouwmateriaal. “Daar vraagt de bouw echt om”, vertelt Janke van Dijk. De huidige woningbouw werkt vaak met beton en staal, dat veel energie kost om te maken. Ook dreigt een steeds groter tekort aan bouwmaterialen. Energiezuinig en lokaal geproduceerd plaat- en isolatiemateriaal kan een uitkomst zijn en beantwoordt bovendien aan de vraag van consumenten om een gezond woonmilieu.

Lisdodde voor de circulaire bouw

De omslag in de bouw naar energiezuinige en natuurlijke materialen is niet eenvoudig: “We staan nog echt aan het begin,” zegt de jonge agrariër. “Als je bijvoorbeeld met producten wilt bouwen, moeten die gecertificeerd zijn voor brandveiligheid, mogelijke giftige stoffen en hoelang het product meegaat. Het kost tijd om dat allemaal uit te zoeken. Daarnaast heb je flink veel lisdodde nodig om een huis te bouwen. We hebben dus meer agrariërs nodig die dat willen telen.” Er zijn veel pilots met lisdoddeteelt, maar teelt op grote schaal is nog niet aan de orde in Nederland. Van Dijk ziet dat er in het oosten van Duitsland al hele dorpen zijn verrezen met lisdodde als circulair bouwmateriaal: “Als je dat ziet, dan denk je: ‘Dat moeten wij hier ook gewoon kunnen.’ Ik verwacht dat we dat hier ook gaan krijgen.”

Lisdoddeteelt voor waterzuivering en biodiversiteitsherstel

Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn: de lisdodde is niet alleen goed te gebruiken als isolatiemateriaal, maar zuivert ook het water waarin het gekweekt wordt. Het gewas zou ook geteeld kunnen worden in rioolwaterzuiveringsinstallaties als helofytenfilter: een extra zuiveringsfase. Dat kan de waterschappen helpen om de waterkwaliteit optimaal te houden.

Een lisdoddeveld biedt een habitat voor veel verschillende dieren: van eenden, vissen en kikkers tot libellen en ganzen. Van Dijk: “Er komt van alles op af, ook omdat de lisdodde zuurstof in het water brengt.” Gewasbeschermingsmiddelen en mest gebruikt Van Dijk niet. Bovendien creëert ze geen traditionele monocultuur (een enkel gewas), maar een polycultuur van lisdodde in de diepere delen van het water en bijvoorbeeld wilgen en cranberries langs de ondiepere randen van het perceel. Allemaal goed voor de biodiversiteit en de bodem- en waterkwaliteit: “De natuur houdt zich daarmee veel evenwichtiger in stand. Je moet niet de ene monocultuur met de andere vervangen, daar schieten we niet veel mee op.”

Fotograaf: Eddie Mol

Klimaatadaptatie en CO₂-opslag

Nog een voordeel: lisdodde houdt water vast en kan dus als buffer fungeren in tijden van piekbuien en grote droogte, waarmee de plant bijdraagt aan klimaatadaptatie. Bovendien zijn alle delen van de plant eetbaar en is het mogelijk om textiel te maken van de vezels. Ook kan lisdoddeteelt helpen om CO₂-uitstoot te verminderen. Veenbodems die door een lage waterstand drooggelegd worden, klinken in en stoten door oxidatie veel broeikasgassen uit, zoals CO₂, lachgas en methaan. Dat kan veranderen als de waterschappen het grondwaterpeil in Brabant verhogen. Van Dijk: “Als een stuk land natter wordt, ga je automatisch bodemdaling tegen en vermindert de CO₂-uitstoot drastisch. En als je er waterplanten in kweekt en je gebruikt die als basis voor bouwmateriaal, dan wordt de CO₂ ook nog opgenomen. Dan krijg je in principe een minus CO₂-uitstoot, dus dat is ook heel interessant als de overheid daar agrariërs voor gaat belonen.”

Toch zijn er ook kritische geluiden te horen over de uitstoot van methaan en lachgas uit veengebieden. Deze broeikasgassen zijn tot 30 keer sterker dan CO₂ en lisdoddestengels zouden ze als kleine schoorsteenpijpjes de lucht in blazen. Er lopen verschillende onderzoeken om de oorzaken en mogelijke oplossingen in kaart te brengen. Van Dijk wacht de resultaten hiervan af en heeft er vertrouwen in dat lisdoddeteelt meer goed dan slecht doet. Volgens experts is het logisch dat bij innovatieve teelten nog hobbels genomen moeten worden.

Over innovatief ondernemerschap

Van Dijk: “Sommige mensen zeggen tegen mij: ‘Waarom begin je hier toch aan?’, maar ik vind het mooi om van niets iets te maken. Ik vind die uitdaging ook heel leuk: dat uitzoeken is wat ik het allerliefst doe. Dingen verzinnen die nog niet per se bestaan. Dat zit wel in me. Ik word nu nog niet rijk van lisdoddeteelt, maar ik geloof er wel in. Twee jaar geleden zeiden mensen nog: ‘Lisdodde, is dat niet dat onkruid dat in de sloot groeit?’, maar het wordt steeds bekender en er is meer en meer interesse in het gewas.”

Auteur: Marjolein Bezemer