Vervolgproject Hoogwateraanpak ’s-Hertogenbosch gericht op watertransitie

donderdag 22 december 2022

’s-Hertogenbosch is gevoelig voor overstromingen. Dat is al eeuwen zo, maar door klimaatverandering is een nieuwe manier van omgaan met water nodig om wateroverlast te voorkomen en schade te beperken. Ingrid Rijkers van waterschap Aa en Maas en René Klerks van de provincie Noord-Brabant werken samen met andere partijen aan het vervolgproject Aanpak Hoogwater ’s-Hertogenbosch en omgeving. Na de overstromingen in Limburg in de zomer van 2021 is het project in een stroomversnelling geraakt. 

20221219_Rene Klerks en Ingrid Rijkers HoWaBo_foto Marjolein Bezemer
Foto: René Klerks en Ingrid Rijkers (fotograaf: Marjolein Bezemer)

Wie kent de foto van de surfer op een ondergelopen A2 niet? Tijdens een overstroming in 1995 liepen de snelweg bij ’s-Hertogenbosch en natuurgebied het Bossche Broek onder water. Waterschap Aa en Maas initieerde toen het project Hoogwateraanpak ’s-Hertogenbosch (HoWaBo). In totaal realiseerden de samenwerkingspartijen 750 hectare waterbergingsgebied en herstelden ze natte natuur. De gebieden kunnen samen zo’n 14 miljoen kuub water bergen als dat nodig is. Door onder andere klimaatverandering, is dit niet meer genoeg. Het project Aanpak Hoogwater 's-Hertogenbosch en omgeving zoekt de komende tijd naar mogelijkheden om nog eens 36 miljoen kuub extra te kunnen opvangen.

“Het kan ook hier en nu gebeuren”

“De problemen ontstaan als het water van de Dommel en de Aa via de Dieze bij sluis Crèvecoeur niet meer afgevoerd kan worden,” legt Klerks uit. “Als de Maas te hoog komt moet deze sluis dicht omdat anders het water uit de Maas naar binnen stroomt. Hetzelfde zagen we in 2021 in Limburg toen het water uit de Geul niet meer op de Maas kon worden afgevoerd.” Rijkers vult aan: “Die overstroming heeft ons project in een versnelling gebracht. Er kwam een besef: ‘Het kan ook hier en nu gebeuren’”.

Waar bergen we 50 miljoen kuub water?

“Uit de laatste toetsing komt naar voren dat het water hoger kan komen dan waar we tot nu toe rekening mee hielden,” zegt Klerks. Er is nu 36 miljoen kuub extra waterberging nodig om in ’s-Hertogenbosch droge voeten te houden. Een overstroming van dat formaat komt ongeveer eens in de 150 jaar voor, maar door klimaatverandering zijn de buien heviger en onvoorspelbaarder geworden. Ingrid Rijkers is projectmanager van Aanpak Hoogwater 's-Hertogenbosch en omgeving namens waterschappen Aa en Maas en de Dommel, René Klerks vertegenwoordigt de provincie Noord-Brabant vanuit zijn expertise op het gebied van klimaatadaptatie en wateroverlast.

Klimaatverandering en ander grondgebruik vragen om extra maatregelen

Behalve extreem weer door klimaatverandering, is ook de functie van het grondgebruik in de loop der jaren veranderd, stelt Rijkers. “’s-Hertogenbosch is van oudsher een nat gebied en heeft een lange geschiedenis met water. Vroeger waren er ook overstromingen, maar dat werd als minder erg ervaren.” Landerijen liepen onder water, de rivieren bevloeiden de akkers en lieten daarbij vruchtbaar slib achter. “Dus dat was eigenlijk wel gewenst,” aldus Rijkers. Vroeger werd hoogwater meer geaccepteerd en huizen bouwde men over het algemeen niet in laaggelegen gebieden. “We zijn de grond anders gaan gebruiken: er kwamen woningen en andere typen landbouw. Daarom kunnen we die gebieden niet zomaar meer onder water laten lopen.”

Watertransitie is nodig voor meerdere opgaven

In Brabant hebben we niet alleen te maken met een risico op overstromingen, maar bijvoorbeeld ook met droogte, de stikstofcrisis en woningnood. Het huidige project zal daarom veelomvattender en complexer zijn dan het eerdere project. Er is sprake van een watertransitie: het watersysteem is aan vernieuwing toe, maar ook onze kijk op water moet anders. Inmiddels is landelijk afgesproken dat bij nieuwe keuzes in het landschap “water en bodem sturend” zijn. Zo mag er onder andere niet meer gebouwd worden in laaggelegen gebieden en moet er meer worden gedaan aan de ontwikkeling van een gezonde, vitale bodem. Ook het vinden van multifunctionele oplossingen hoort bij de watertransitie: bijvoorbeeld het herstellen van natte natuur, terwijl het gebied ook als waterberging fungeert.

50 jaar vooruit denken

“Onze aanpak is toekomstbestendig,” zegt Rijkers. “Overstromingen zijn lastig te voorspellen, het blijft een onzekere situatie en dat vraagt om een andere aanpak. We kijken wat we kunnen doen op korte termijn, wat er over 20 jaar nodig is en wat we doen over 50 jaar en daarna. Het is niet zo dat we kunnen zeggen: we maken een waterberging en dan zijn we klaar. We moeten nu al keuzes durven maken voor de toekomst”. Klerks voegt toe: “Het probleem van het huidige watersysteem is dat het is gericht op zoveel en zo snel mogelijk afvoeren. Door het water bovenstrooms vast te houden, snijdt het mes aan twee kanten: het helpt bij droogtebestrijding en zou er voor moeten zorgen dat het water niet zo snel in ’s-Hertogenbosch is”.

Samenwerking met andere partners

Inmiddels zijn de calamiteitenhandboeken op orde en zijn er mogelijke losse maatregelen, of bouwstenen geformuleerd door het projectteam. “Dat moeten we nu samenvoegen tot oplossingsrichtingen en bedenken hoe we zaken kunnen combineren,” zegt Klerks. Rijkers vult aan: “In het vervolgtraject zoeken we naar combinaties van oplossingen en stemmen we die af met andere partners, zoals maatschappelijke organisaties, bewoners, grondgebruikers, agrariërs en natuurorganisaties. Omdat het vraagstuk zo groot is en zo breed, willen we de partners op de juiste manier betrekken”.

Woningbouw niet meer in lagergelegen gebieden

Andere belangrijke partners in het vervolgtraject zijn gemeentes, die nu een grote bouwopgave hebben. “Ook gemeentes moeten ervan doordrongen raken dat dit een opgave is waar we nu serieuzer mee om moeten gaan dan we tot nu toe gedaan hebben,” stelt Klerks. Rijkers: “Ja, je ziet dat je inderdaad iets anders moet met de gebieden die gereserveerd zijn of al ingericht zijn voor waterberging”. Er is een aantal tools ontwikkeld waar gemeentes mee kunnen werken, zoals de Klimaatonderlegger, een Watertransitiekaart en een Signaleringskaart verstedelijking. Die laatste geeft aan waar je wel en beter niet kunt bouwen. “Dat helpt in de discussies,” aldus Rijkers.

Meer ruimte voor water

Een andere manier van denken over water is nodig, zeggen ze. Rijkers: “We dachten lang dat alles maakbaar was, maar op een gegeven moment loop je tegen een plafond aan. Je kunt nu een gemaal bouwen, maar als je naar de toekomst kijkt, is dat over 30 jaar misschien niet meer genoeg. ‘Water en bodem sturend’ betekent dat je naar een ander watersysteem moet”. “Dat is ook een systeem waar veel meer ruimte is voor water,” aldus Klerks. “Dat betekent bijvoorbeeld dat lage gebieden veel vaker onder water staan. Daar moeten we het gebruik op aanpassen”. Rijkers: “Een vorm van acceptatie zal ook onderdeel uitmaken van dit project”.

Aanpak hoogwater 's-Hertogenbosch en omgeving is een samenwerkingsproject van de waterschappen Aa en Maas en de Dommel, provincie Noord-Brabant, gemeentes ’s-Hertogenbosch, Heusden, Sint Michielsgestel, Boxtel en Vught en Rijkswaterstaat.

Auteur: Marjolein Bezemer

« Terug

Sluiten